به عبارت ساده می توان گفت نقل و انتقال سهام همان جابجایی سهام، پول و یا سند از یک شخص حقیقی به شخص حقیقی دیگر یا از شخص حقیقی به شخص حقوقی و یا بالعکس می باشد.
این جابجایی سهام در شرکت ها و موسسات و تعاونی ها متفاوت هستند که به شرح ذیل توضیح مختصری داده می شود:
انتقال سهام در شرکت های سهامی
چون در شرکت های سهامی، سرمایه شرکت وثیقه طلبِ طلبکاران بوده و شخصیت شرکا در آن اهمیت ندارد، بنابراین نقل و انتقال سهم در آن آزادانه است. این به این معناست که شریک می تواند در مواقع ضروری، با انتقال سهمش از شرکت خارج شود. درخصوص مقررات انتقال سهام، بین شرکت های سهامی عام و خاص تفاوت هایی وجود دارد.
محدودیت انتقال سهام در شرکت های سهامی عام
در شرکت های سهامی عام، صاحب سهم در انتقال سهم آزادی کامل دارد و حتی در اساسنامه شرکت نیز نمی توان خلاف آن را مقرر نمود.
برابر ماده ۴۱ ل.ق: “در شرکت های سهامی عام، انتقال سهام نمی تواند مشروط به موافقت مدیران شرکت یا مجامع عمومی صاحبان سهام باشد.” در خصوص این ماده، باید دانست که این ماده جنبه امری دارد و شرکا نمی توانند با آن مخالفت کنند.
محدودیت انتقال سهام در شرکت های سهامی خاص
در شرکت های سهامی خاص، برای انجام نقل و انتقال سهام می بایست فرم مخصوص نقل و انتقال سهام را که در موسسه راه روشن موجود می باشد، اخذ نموده و طبق صورتجلسه نقل و انتقال تایپ شده توسط موسسه ( با توجه به توضیحات متقاضی) را اخذ نموده و طبق توضیحات نقل و انتقال توسط وکالت مدنی به ممیز دارایی مراجعه می کنیم و نقل و انتقال سهام را از ممیز دارایی تاییدیه اخذ می نماییم که برای نقل و انتقال سهامحضور شخص انتقال دهنده سهام الزامی می باشد.
در صورتی که شخص انتقال دهنده سهام شخصیت حقوقی یا همان شرکت باشد، حضور نماینده حق امضاء دار شرکت الزامی می باشد.
انتقال سهام در شرکت های مسئولیت محدود یا موسسات غیر تجاری
همانطور که مستحضرید اکثر قوانین حاکم بر شرکت های مسئولیت محدود در موسسات غیر تجاری نیز صدق می کند. در واقع نقل و انتقال سهام در شرکت های مسئولیت محدود همانند موسسات غیر تجاری، نقل و انتقال سهام انجام می گیرد.
در شرکت های مسئولیت محدود و یا موسسات غیر تجاری سهام به نام سهم الشرکه معرفی می گردد که از لحاظ عامیانه هر دو یک نقش را ایفا می کنند.
جهت نقل و انتقال سهم الشرکه یا همان نقل و انتقال سهام صورتجلسه ای مبنی بر تغییرات تنظیم می گردد که این صورتجلسه به دو صورت نقل و انتقال سهام یا نقل و انتقال سهم الشرکه می باشد که در حالت اول صورتجلسه بیانگر ورود شخص حقیقی یا حقوقی به شرکت یا موسسه می باشد کخ سهام شرکت را افزایش می دهد و سرمایه شرکت با توجه به ورود شخص یا اشخاص جدید افزایش پیدا می کند و با صورتجلسه بعدی که نشانگر خروج شخص انتقال دهنده می باشد ایفا می گردد. تمامی این صورتجلسات توسط موسسه راه روشن تنظیم می گردد.
حالت دوم نقل و انتقال سهم الشرکه یا همان نقل و انتقال سهام طبق صورتجلسه ای که در موسسه راه روشن جهت نقل و انتقال سهام یا سهم الشرکه تنظیم می نماید با مراجعه به دفترخانه و تنظیم سند صلح می باشد که این امر توسط حضور اشخاص حقیقی و حقوقی در دفتر خانه اسناد رسمی جهت نقل و انتقل سهام یا نقل و انتقال سهم الشرکه انجام می گیرد که از لحاظ قانونی باید در اداره ثبت شرکت ها به ثبت برسد.
چگونگی انتقال سهام
انتقال سهام مستلزم تنظیم سند رسمی نیست، اما در مقررات قانونی تشریفاتی برای انتقال سهام با نام قرار داده شده است. در صورتی که این تشریفات در هنگام انتقال سهام رعایت نگردد، چنین انتقالی از نظر شرکت و اشخاص ثالث معتبر نیست. باید دانست که خرید و فروش سهام شرکت سهامی در بورس اوراق بهادار توسط کارگزاران بورس انجام می شود. هر شخص حقیقی یا حقوقی نیز می تواند خریدار سهم شرکت سهامی باشد.
انتقال سهام با نام
انتقال سهام با نام باید در دفتر ثبت سهام شرکت به ثبت رسیده و انتقال دهنده یا وکیل (نماینده قانونی) او باید این انتقال را در دفتر مزبور امضاء کند. در موردی که تمام مبلغ اسمی سهم پرداخت نشده است، نشانی کامل گیرنده آن نیز در دفتر ثبت سهام شرکت قید و به امضاء گیرنده یا وکیل (نماینده قانونی) او خواهد رسید. در نتیجه، این عمل از نظر اجرای تعهدات ناشی از انتقال سهم معتبر خواهد بود. همچنین، گیرنده مسئول پرداخت بقیه مبلغ اسمی سهام بوده و انتقال دهنده در این خصوص مسئولیتی ندارد. هر گونه تغییر اقامتگاه نیز باید به همان ترتیب به ثبت رسیده و امضا شود. هر انتقالی که بدون رعایت شرایط فوق انجام گیرد، از نظر شرکت و اشخاص ثالث فاقد اعتبار می باشد. (ماده ۴۰ ل.ق)
انتقال سهام بی نام
سهام بی نام به صورت سند در وجه حامل تنظیم شده و مالک این سهام شخصی است که آن را در اختیار دارد. انتقال سهام بی نام روند اداری نداشته و نیاز به انجام تشریفات به خصوصی ندارد (ماده ۳۹ ل.ق). بر اساس ماده ۳۰ ل.ق، انتقال گواهینامه موقت سهم نیز پس از پرداخت تمامی مبلغ اسمی سهم، با طی کردن روند اداری انجام می گیرد.
سهام غیر قابل انتقال
مدیران باید دارای تعداد سهامی باشند که اساسنامه شرکت مقرر کرده است. این تعداد سهام نباید از تعداد سهامی که در اساسنامه، جهت دادن رای در مجامع عمومی لازم است، کمتر باشد. این سهام برای تضمین خساراتی است که ممکن است از تقصیرات مدیران منفرداً یا مشترکاً بر شرکت وارد شود. سهام مذکور با نام بوده و قابل انتقال نیست. همچنین، تا زمانی که مدیری مفاصاحساب دوره تصدی خود در شرکت را دریافت ننموده است، سهام مذکور در صندوق شرکت بعنوان وثیقه باقی خواهد ماند. (ماده۱۱۴ ل.ق)
اگر یکی از مدیران بخواهد قبل از تصویب ترازنامه و حساب سود و زیان دوره مالی، کلیه سهام خود را به دیگری انتقال دهد، می بایست از او سلب سِمَت شده باشد. بنابراین در این حالت، مدیر باید از مدیریت استعفا داده و جانشین او برابر مواد ۱۱۲ و ۱۱۳ ل.ق، از سوی هیئت مدیره یا مجمع عمومی عادی انتخاب شود.
انتقال سهام به شرکت
برابر ماده ۱۹۸ ل.ق، خرید سهام یک شرکت توسط همان شرکت ممنوع است. تفاوتی بین انتقال مستقیم سهام توسط شرکت یا از طریق شخص ثالث به حساب شرکت وجود ندارد. البته، باید از خرید سهام شرکت مادر توسط شرکت های وابسته که شخصیت حقوقی مستقلی دارند، مطلع بود. از سوی دیگر، مانعی برای خرید سهام توسط شرکت برای استهلاک سهام وجود ندارد. زیرا در استهلاک سهام، سرمایه تغییری نکرده و ارزش سهام مستهلک شده از اندوخته های اختیاری یا سود قابل تقسیم پرداخت می گردد.
اجاره سهام شرکت
درخصوص امکان اجاره دادن سهام شرکت، اکثریت قضات دادگاه های حقوقی ۲ تهران در تاریخ ۱۶/۷/۱۳۶۶ ، چنین اظهار نظر نموده اند: نظر به اینکه حق صاحب سهم در شرکت، حق دینی است نه عینی، و حقوق دینی نیز قابل واگذاری نمی باشند. از سوی دیگر، شرایط اساسی صحت معامله و ارکان عقد اجاره با توجه به ماده ۱۹۰ قانون مدنی و تعریف قانونی اجاره، از حیث مشخص بودن موضوع معامله و امکان استیفای منفعت و قدرت بر تسلیم در اجاره سهام، مصداق ندارد. با این وجود، سهم الشرکه قابل اجاره دادن نمی باشد. بنابراین، با توجه به نظر فوق الذکر نمی توان اجاره سهام شرکت را صحیح دانست.
رهن دادن سهام
قانون مدنی در ماده ۷۷۱ درخصوص رهن مقرر می دارد: “رهن، عقدی است که به موجب آن مدیون مالی را برای وثیقه به داین می دهد. رهن دهنده را راهن و طرف دیگر را مرتهن می نامند.”
ورقه سهم مال، منقولی است که قابل معامله بوده و در صورت به رهن گذاشتن سهام بی نام، بایستی این سهم به مرتهن داده شود (ماده ۷۷۲ قانون مدنی). در رهن سهام بانام، می بایست مراتب در دفتر سهام شرکت ثبت گردد؛ در غیر اینصورت، چنین انتقالی از نظر شرکت و اشخاص ثالث بی اعتبار خواهد بود.
انتقال قهری سهام
انتقال قهری عبارت است از انتقال اموال به شخصی دیگر که ناشی از اراده و توافق طرفین نباشد. بعنوان مثال، فوت شخص موجب انتقال قهری اموال متوفی به ورثه می گردد. بنابراین، ورثه سهامدار متوفی، به نمایندگی از طرف او، جزو سهامداران شرکت شده و از همان حقوقی که متوفی در شرکت داشت، بهره مند خواهند شد.
